Bierna agresja to plaga. Czym się właściwie charakteryzuje?

Artykuł ukazał się pierwotnie 18 kwietnia 2022 roku.

Bierna agresja to metoda wyrażania negatywnych uczuć w sposób pośredni – za pomocą zwinnego mediatora w różnej postaci. Atak okraszony uśmiechem na ustach, urozmaicony dla niepoznaki miłym słowem, lubi działać pod płaszczem uprzejmości. Osoby, które doświadczają tego typu zachowań, czują w kościach i intuicyjnie wiedzą, że coś nie gra. To niepokój spowodowany niezgodnością między tym, co postrzegają, a tym, co mówi sprawca.

Zachowanie pasywno-agresywne zostało po raz pierwszy zdefiniowane przez pułkownika Williama C. Menningera podczas II wojny światowej w kontekście reakcji mężczyzn na podporządkowanie się wojsku. Menninger opisał żołnierzy, którzy nie byli otwarcie agresywni, ale wyrażali swoje nieposłuszeństwo (co nazwał agresywnością) za pomocą środków biernych, takich jak: dąsanie się, upór, zwlekanie, nieefektywność i bierna obstrukcja (bierny opór przy użyciu dozwolonych prawem metod) z powodu tego, co Menninger postrzegał jako niedojrzałość oraz reakcję na rutynowy stres militarny.

Nie zamierzam z tobą dyskutować, żegnam

W psychologii (ale i nie tylko) pasywna agresja jest jednym z najczęściej nadużywanych terminów. Kulturowo niejednoznaczna etykieta jest stosowana zarówno przez laików, jak i profesjonalistów. Usunięcie definicji pasywno-agresywnej osobowości z podręcznika diagnostycznego zaburzeń psychicznych było w dużej mierze spowodowane niewłaściwym stosowaniem, sprzecznymi oraz niejasnymi opisami klinicystów. Większość definicji, które wcześniej klasyfikowano jako pasywno-agresywne zachowania, charakteryzowały się: subtelnym, celowym, wyrachowanym i podstępnym działaniem, które stosowane było do zastraszania, kontrolowania, oszukiwania i wykorzystywania innych.

Naukowcom udało się wyodrębnić kryteria, które pozwalają na rozpoznanie biernego przeciwnika/przeciwniczki. Musi on/ona spełnić przynajmniej pięć z następujących zachowań: odwleka i opóźnia wypełnianie istotnych zadań oczekiwanych przez innych; zarzuca, że inni stawiają wymagania pozbawione rozsądku; złości się, jest rozdrażniony/a lub kłótliwy/a, kiedy jest proszony/a o zrobienie czegoś, czego robić jemu/jej się nie chce; bezzasadnie krytykuje albo lekceważy osoby będące z jego/jej zawodowego lub społecznego punktu widzenia autorytetami; rozmyślnie powoli lub niedbale wykonuje zadania, których się jemu/jej się nie chce; blokuje współdziałanie podjęte przez innych; zaniedbywanie wykonania zobowiązań tłumaczy zapomnieniem.

Inne źródło charakteryzuje zachowania pasywno-agresywne jako: cechę osobowości nasyconą wszechobecnym wzorcem negatywnych postaw, charakteryzującą się biernością i oporem przed spełnianiem oczekiwań w sytuacjach interpersonalnych lub zawodowych. Zachowania, na które warto być wtedy wyczulonym to: wyuczona bezradność, prokrastynacja, upór, niechęć, posępność lub celowe/powtarzające się niewykonanie żądanych zadań, za które jest się (często jawnie) odpowiedzialnym.

Przykłady pasywno-agresywnego zachowania mogą obejmować: unikanie bezpośredniej lub jasnej komunikacji, unikanie problemów, strach przed intymnością lub rywalizacją, szukanie wymówek, obwinianie innych, obstrukcjonizm, odgrywanie ofiary, udawanie przestrzegania próśb, sarkazm, komplementy i ukrywanie gniewu.

Termin biernej agresji jest bardziej złożony niż może się wydawać. Zachowania są niezwykle trudne do zidentyfikowania, trudne do udowodnienia, a czasami nawet mogą być niezamierzone, nieświadome. Bierna agresja może prowadzić do większej liczby konfliktów i problemów z intymnością – wiele osób ma trudności z prowadzeniem bezpośredniej, szczerej rozmowy i konfrontowania się z problemem. Zachowanie pasywno-agresywne może być wyrazem tych emocji lub próbą przejęcia kontroli w związku.

Dobrze wyglądasz, schudłaś?

Bierna agresja bardzo często jest wynikiem głębokiego gniewu, niepewności, wrogości i frustracji, których dana osoba nie czuje się komfortowo wyrażać prosto w oczy. Kiedy mamy do czynienia z pasywno-agresywnym zachowaniem, ważne jest by zrozumieć, że pod szyderą kryje się głębokie nieszczęście i smutek. Czy ludzie mają świadomość tego, że są pasywno-agresywni? To zależy. Niektórzy są przyzwyczajeni do wpychania swojego gniewu głęboko w siebie, że nawet nie zdają sobie sprawy, że on już tam jest i czyha na najbliższą okazję, aby ujrzeć światło dzienne.

Kiedy masz do czynienia z zawodnikiem pasywno-agresywnym, postaraj się pociągać go do odpowiedzialności za zachowanie. Przestań przepraszać, jeśli nie zrobiłeś nic złego. Dla odmiany, spróbuj postawić swoje potrzeby na pierwszym miejscu.

Prawdopodobnie agresor chce, abyś wysadził lub skontrował własną pasywną agresją – nie graj w jego grę. Zamiast tego spokojnie i bezpośrednio zareaguj na dany problem, opisując dokładnie to, co robią lub mówią, co cię denerwuje.

Chroń swoje zasoby, szanuj swoją energię.

Zarządzanie własnymi emocjami jest kluczowe, nie tylko w tym przypadku. Weź kilka głębokich oddechów lub chwilowo wycofaj się z sytuacji, zanim zareagujesz. Spróbuj odnieść się bezpośrednio do obaw danej osoby. Wyznacz jasne granice i jeśli to konieczne, ograniczaj czas spędzany z osobą pasywno-agresywną. Warto pamiętać o:

• asertywnym, precyzyjnym komunikacie, na przykład: złości mnie kiedy mówisz do mnie w ten sposób czy sprawiasz mi ból swoim zachowaniem
• zaadresowanej potrzebie i prośbie, na przykład: potrzebuję chwili, aby ochłonąć, proszę, porozmawiajmy o tym później
• rozładowaniu złości w bezpieczny sposób, regulacji stresu wysiłkiem fizycznym, medytacji i oddechem (klasyk).

Nawet jeśli nadużywasz kropki nienawiści, milczysz czy zdarza ci się przestrzelić komplementem, nie oznacza to, że jesteś złym człowiekiem, agresorem. Może to po prostu twój mechanizm obronny, który osłania cię przed ukrytym lękiem? Zrozumienie siebie, swoich zachowań i przekonań pomoże ci je przepracować, dzięki czemu nie tylko poprawisz relacje z innymi ludźmi, ale również uzdrowisz siebie.

Przeczytaj także inne psychologiczne teksty na newonce: o wpływie traumatycznych wydarzeń na zdrowie psychiczne, o tym, czym jest syndrom oszusta i o tym, dlaczego ludzie, których uważamy za lekko odklejonych, mają w życiu lżej.