Ten rok pokazał nam, że fikcja może mówić tyle samo o naszej rzeczywistości, co wnikliwy reportaż.
Przez ostatnie 12 miesięcy dużo słuchaliśmy, oglądaliśmy i graliśmy. I jakimś cudem znaleźliśmy też całkiem sporo czasu na czytanie. Rynek wydawniczy w Polsce, mimo depresyjnych statystyk dotyczących czytelnictwa, ciągle rośnie i żywi się coraz większą ilością wartościowej krajowej literatury oraz coraz większą liczbą jakościowych przekładów. Może się także pochwalić coraz czujniejszym designem okładek, który niegdyś był jedną z największych wad polskojęzycznych wydań. Które z wizji przeszłości, teraźniejszości i przyszłości trafiły do nas najbardziej? Sprawdźcie poniżej.
![.TXT - Podsumowanie roku 2021. Anna Król i Paulina Wilk [Big Book Cafe]](https://newonce.imgix.net/uploads/episode/15194/feed_lgx2_podsumowanie-roku-2021-anna-krl-i-paulina-wilk-big-book-cafe-e6f778ef-a621-4fd3-9aee-5a4f1061fff4.jpg?auto=format&fit=max&w=3840)
A tu znajdziecie resztę naszych dotychczasowych podsumowań:
TOP 25 najlepszych polskich albumów 2021 roku
TOP 25 najlepszych zagranicznych albumów 2021 roku
TOP 25 najlepszych polskich utworów 2021 roku
TOP 25 najlepszych zagranicznych utworów 2021 roku
TOP 12 najlepszych gier 2021 roku
Łukasz Barys – „Kości, które nosisz w kieszeni” (Wydawnictwo Cyranka)
Wszystkie drogi prowadzą do Pabianic. Byłem w lekkim szoku, kiedy odkryłem, że Barys ma dopiero 24 lata. To, z jaką fabularną dojrzałością, językową gracją i narracyjną precyzją pisze, jest ujmujące. Kości, które nosisz w kieszeni to coming-of-age, ale nie wypolerowane, jak ze studia A24. Tu wieje starym Smarzowskim, który nie moczy wszystkiego w rzygach i nasieniu, ale i abstrakcyjnym, balansującym na granicy snu i jawy, Lynchem. Pachnie tapicerką wygniecionej kanapy i ścianami przesiąkniętymi dymem tytoniowym. A przygody głównej bohaterki to nie pokrzepiająca przypowieść w stylu od pucybutki do milionerki. Szara codzienność, w mieście bez perspektyw, potrafi zabić. I Barys to wie. To nie pierwszy raz, kiedy Wydawnictwo Cyranka sięga po czysty talent. Ale pierwszy, kiedy przedstawia się on w tak imponujący sposób. Lech Podhalicz
David Diop – „Bratnia dusza” (Wydawnictwo Cyranka)
O ile poprzedni rok oddałem bez zastanowienia Wydawnictwu Pauza, tak obecny należy już do Cyranki. Co książka, to ciekawsza propozycja. A najlepsza, bezsprzecznie, była w 2021 roku Bratnia Dusza. Kieszonkowa opowieść o senegalskim żołnierzu walczącym w okopach I wojny światowej to ciężar na poziomie Aidy Jasmili Žbanić. Zaciągnięty do francuskiej armii Alfa Ndiaye nie jest w stanie honorowo dobić przyjaciela, Mademby Diopa, który, ciężko ranny, błaga go o przysługę. Kiedy Diop i tak umiera, Ndiaye zaczyna walkę z własnymi demonami. Francuski pisarz stworzył tu sugestywną, magiczną, halucynogenną wizję szaleństwa. Paranoidalnego, obarczonego poczuciem winy, postępującą depresją i ruminacjami, które opętały umysł. Bratnią duszę czyta się na raz, żeby myśleć o niej miesiącami. Lech Podhalicz
Bernardine Evaristo – „Dziewczyna, kobieta, inna” (Wydawnictwo Poznańskie)
Arcydzieło Evaristo czytałem jeszcze w 2020 roku, w oryginale, bojąc się tłumaczenia, przy którym łatwo można się wyłożyć. Napisana progresywnym językiem, którego forma jeszcze nie ostygła. O skomplikowanej, quasi-szkatułkowej narracji, gdzie losy wszystkich bohaterek/-ów łączą się w spójną całość. Dziewczyna, kobieta, inna to opowieść o normalnych ludziach, o niekiedy zaskakujących, życiowych perypetiach i o trudności podejmowania, często nawet najprostszych, decyzji. I do wypłakania się, i ku pokrzepieniu serc. Empatyczna i potrzebna książka, którą powinna przeczytać każda osoba interesująca się nieustannie morfującym społeczeństwem. Mniej więcej tak widzę kanon obowiązkowych lektur szkolnych. Lech Podhalicz
Laura Jane Grace – „Trans. Wyznania anarchistki, która zdradziła punk rocka” (Wydawnictwo Czarne)
Laurę Jane Grace fani i fanki melodyjnego, często podlanego folkiem, punk rocka znali jako Toma Gabela (artystka używa w książce swojego deadname'a – przyp. red.). Liderka Against Me! dokonując coming outu i ogłaszając chęć fizycznej tranzycji wprowadziła sporo zamieszania do środowiska, w którym męskość jest celebrowana na każdym kroku. Jej, wydane w niezawodnej Serii amerykańskiej, wspomnienia to dokumentacja nienawiści do samej siebie i komentarz do trudnych decyzji, które na każdym kroku kwestionowały jej integralność. Napisane żywym i szczerym językiem fragmenty dzienników Grace pokazują życie w trasie i trudy bycia w zespole, ale także dają unikalną perspektywę spojrzenia na osobę, która urodziła się w niewłaściwym ciele i próbuje zrobić wszystko, by przez chwilę poczuć się dobrze, a w rezultacie czuje się jeszcze gorzej. To emocjonalna lektura, która rysuje portret prawdziwej współczesnej bohaterki. Cyryl Rozwadowski
Marlon James – „Czarny Lampart, Czerwony Wilk” (Wydawnictwo Echa)
Laureat Bookera za rewelacyjną Krótką historię siedmiu zabójstw pokazuje perspektywy dotychczas z reguły pomijane w światowej literaturze. We wspomnianej powieści, wcale nie krótkiej i pokazującej po dziesięciokroć więcej zabójstw, nakreślił transformację Jamajki i dał głos osobom niezadowolonych z traktowania tej wyspy jako pionka w grze amerykańskiego wywiadu. Czarny Lampart, Czerwony Wilk to z kolei dzieło, które wykorzystuje podobne motywy i skupia się na historiach niewysłuchanych, ale osadza je w świecie fantasy – na pełnym magii Czarnym Kontynencie, który James nakreślił w oparciu o afrykańskiego mity i wierzenia. Pierwszy tom z planowanej trylogii (druga część Moon Witch, Spider King ujrzy światło dzienne w lutym 2022 roku) to afrocentryczny ekwiwalent Władcy Pierścieni – powieść, która o sprawach uniwersalnych i jak najbardziej współczesnych opowiada własnym językiem i na własnych zasadach. Nic dziwnego, że Michael B. Jordan już od jakiegoś czasu jest właścicielem praw do ekranizacji tej książki. To bowiem kawałek literatury osobnej i innej od niemal wszystkiego, co dotychczas się ukazało, a jednak nadal pełen wartkiej i pomysłowej akcji. Cyryl Rozwadowski
Dorota Kotas – „Cukry” (Wydawnictwo Cyranka)
Rzadko dostaję możliwość czytania jakościowej prozy o moim, urodzonym w latach 90., pokoleniu. Jeszcze rzadziej nie jest ona skrajnie pretensjonalną, groteskowo nadętą i wybitnie niezjadliwą językowo breją. Cukry Doroty Kotas są zupełnym przeciwieństwem grafomanii i narcyzmu. Miejscami jest jak u Barysa w Kościach, które nosisz w kieszeni, ale z mniejszą dawką realizmu magicznego. Jest o kompleksie małomiasteczkowca lądującego w metropolii. Jest o trudnych relacjach z rodziną. Jest o zdrowiu psychicznym, samoakceptacji, empatii. Jest o problemach egzystencjalnych, ale też tych czysto materialnych, bo przecież za coś trzeba nakarmić kota. Druga powieść Kotas to zupełnie normalne zerwanie z dotychczasowym życiem i przejściem ze stanu liminalnego w dorosłość. Taką, w której to ty masz kontrolę nad swoimi decyzjami. I nawet, jeśli nie każdy się z Cukrami utożsamia, to wyciągnie chociaż fragment i westchnie no, kurwa, też tak mam. Lech Podhalicz
David Kushner – „Masters of Doom: O dwóch takich, co stworzyli imperium i zmienili popkulturę” (Wydawnictwa Open Beta)
Dwóch Johnów, dwóch wizjonerów. Mogłoby się wydawać, że wydane pierwotnie w oryginale w 2003 roku non-fiction osadzone w świecie gier wideo będzie obecnie pozycją zwietrzałą, której nie trzeba tłumaczyć na polski. A jednak, w świecie, w którym NFT może kogoś zamienić w bogacza w ciągu jednej nocy, a przemysł gamingowy dochodami przewyższa niemal wszystkie pozostałe gałęzi rozrywki, spojrzenie na szaloną historię id Software to cenna perspektywa. Kushner z szacunkiem i szczerością podchodzi do postaci Johna Romero i Johna Carmacka – charyzmatycznego lidera i gwiazdora oraz geniusza programowania, który średnio lubi rozmawiać z kimkolwiek. Obaj nie mogli siebie znieść, ale ostatecznie też bardzo siebie potrzebowali. Historia Dooma i pozostałych gier, w których do początku tego milenium obaj bohaterowie maczali palce to opowieść o przełomie na rynku gier wideo, którego skutki odczuwamy do dziś. I jest ona opowiedziana w doskonałym stylu. Cyryl Rozwadowski
Madeleine Miller – „Pieśń o Achillesie” (Wydawnictwo Albatros)
Owszem, to teoretycznie drugie wydanie tej powieści po polsku. Ale pełna czułości reinterpretacja relacji Achillesa i Patroklosa w obliczu zbliżającej się wojny trojańskiej pierwotnie ukazała się w Polsce jako Achilles. W Pułapce przeznaczenia oprawą nawiązywała do 300 czy Troi, fałszując w ten sposób swój charakter. Madeleine Miller, podobnie jak przy okazji feministycznej i świetnej Kirke, w greckiej mitologii i homeryckich opowieściach poszukuje motywów uniwersalnych – bliższym naszemu systemowi wartości. Wśród zadufanych w sobie bogów i boginek oraz herosów i nimf szuka postaci, które mają w sobie ludzkie uczucia i właśnie nimi kierują się w podejmowaniu decyzji. Pieśń o Achillesie to pod wieloma względami Tamte dni, tamte noce, ale z bohaterami, którzy noszą sandały z rzemieni, a swoje uczucia chowają za tarczami pokrytymi brązem. Dobrze, że powieść Miller, która przyniosła jej światową sławę, doczekała się godnego polskiego wydania. Cyryl Rozwadowski
Dominika Słowik – „Samosiejki” (Wydawnictwo Literackie)
Już wiem, dlaczego tak lubię czytać prozę Słowik. Tu spotykają się mgliste wyziewy Dunwich i obyczajowa polskość Kieślowskiego. W Samosiejkach najmocniej wybija się jednak dziedzictwo H.P. Lovecrafta. Niedługie nowelki często kończą się będąc jeszcze w zawieszeniu. Puenta potrafi zbić z tropu i obezwładnić niczym zwycięska bramka w doliczonym czasie gry. Autorka znakomitej, bardzo netfliksowej (w pozytywnym tego słowa znaczeniu) Zimowli jest jeszcze lepsza w krótkiej formie. Opowiadania są różnorodne tematycznie, ciekawe koncepcyjnie i doskonałe językowo. Czysta przyjemność z lektury i wysokie repeat value? Brzmi jak książka idealna. Lech Podhalicz
Ocean Vuong – „Wspaniali jesteśmy tylko przez chwilę” (Wydawnictwo W.A.B.)
Poetycki, chociaż miejscami niebezpiecznie ocierający się o pretensję, list miłosny do własnej matki. Protagonista, Little Dog, pisze go do najbliższej, zmarłej osoby, która nigdy nie przeczytała nawet jednego słowa. Wspaniali jesteśmy tylko przez chwilę to przepiękna językowo, wciągająca – choć niespieszna – epistolarna opowieść o tym, co utracone. I jak się z tym pogodzić. Vuong to wrażliwiec, delikatny niczym kwiat lotosu. W zasadzie każda emocja jest tu przeromantyzowana. Dostajemy literacki ekwiwalent art-house’owego stylu A24 at its best. Nie dziwi zresztą fakt, że studio wykupiło prawa do książki. Na reżyserskim stołku zasiądzie inny młody geniusz – Bing Liu – odpowiedzialny za uroczy, wzruszający i wspaniale szczery dokument Mind the Gap. Czy wspominałem już o najbardziej wyczekiwanym filmie AD 2022? Lech Podhalicz