Z reguły było tak, że gdy polscy twórcy sięgali po horror, wychodził... horror, ale nie taki, jakiego wszyscy oczekiwali. I chociaż większość z nich poruszała się po estetyce kina grozy z gracją Tommy'ego Wiseau, to niektórym udało się zrobić coś naprawdę dobrego.
Nie zwalajmy wszystkiego na budżetowe braki – twórcy horrorów found footage pokazywali, że mały hajs jest czasem wartością. Akurat horror jest gatunkiem bazującym przede wszystkim na oryginalnym pomyśle. I przez to najłatwiej jest rozwinąć w jego obszarze swój talent, co udowodnili tak wielcy reżyserzy jak Sam Raimi czy Peter Jackson, obecnie bossowie hollywoodzkiego mainstreamu.
Jakoś tak wyszło, że w Polsce prawie nigdy nie wyszło. Prawie, bo trafiały się filmowe perełki grozy, które autentycznie straszyły, nawet jeśli nie wszystkie z nich wpisywały się w kanoniczną definicję horroru. Przyjrzyjcie się historii tych najciekawszych.
Medium (1985)
Dla wielu to najlepszy polski horror w historii. Sopot okresu dwudziestolecia międzywojennego, czyli miejsce, w którym dzieją się dziwaczne rzeczy: ludzie zaczynają tracić pamięć i lunatykują. Dopiero siostra słynnego okultysty nawiązuje kontakt z tytułowym medium i wpada na trop zbrodni sprzed lat. A gdzieś w tle mamy jeszcze dojście Hitlera do władzy i spory ferment wśród społeczeństwa; o wojnie głośno się nie mówi, ale jej widmo zaczyna wisieć nad krajem.
Medium broni się przede wszystkim tajemniczym klimatem – zamglone uliczki i zaułki starego Sopotu to idealna sceneria do horroru noir, bez krwi i przemocy, za to z bezustannym napięciem. Dodatkowo w czasie premiery film świetnie wpasował się w ówczesną, ejtisową modę na zjawiska paranormalne w polskiej kulturze popularnej. Wtedy ludzi to mocno grzało. I tak jak David Lynch w swoich filmach budował atmosferę poprzez pokazywanie ciemnych, skąpanych w czerwieni i błękicie pomieszczeń, tak twórca Medium Jacek Koprowicz powracał do ujęcia opuszczonej, wietrznej plaży. Całość trochę się zestarzała, ale szlachetnie, jak vintage'owe kryminały Agathy Christie.
Wilkołak (2018)
To nie do końca horror, bardziej... Sami nie wiemy – cross filmu grozy, brutalnej opowieści o dojrzewaniu i filmu wojennego? Ale występują tam zjawiska niewyjaśnione, więc wrzucamy Wilkołaka do zestawienia, bo warto. Fabuła nieskomplikowana, osnuta wokół grupy dzieci, które po wyzwoleniu z obozu zagłady trafiają do opuszczonego, otoczonego przez krwiożercze psy szpitala w środku lasu. W dodatku psy wyszkolone do zabijania ludzi.
Polscy twórcy generalnie nie potrafią kręcić kina wojennego bez nieznośnej martyrologii. I to jest ten jeden z niewielu chwalebnych przypadków, w których sam ponury nastrój miejsca i czasu robi niesamowitą robotę. Mali więźniowie chcą po prostu przeżyć, a los rzucił ich w paskudne miejsce. W dodatku psy podchodzą coraz bliżej szpitala. Spirala strachu nakręca się z każdą minutą... Polski Władca much z dziwacznym finałem, który wielu rozczaruje, choć znajdzie też swoich szalikowców. Ale przynajmniej wyszło bardzo nieprzewidywalnie.
Demon (2015)
Najdziwniejszy i najbardziej polski film z całej czwórki. Polski, bo Demon to interesujący miks wielu konwencji, znanych już przedtem z naszej krajowej kultury popularnej. Czyli tak: para przyjeżdżająca do małej miejscowości na tradycyjny ślub (Smarzowski). Wesele, na którym spotykają się ludzie z różnych grup społecznych (Wyspiański). Żydowski demon Dybuk (historia wierzeń i podań ludowych). No właśnie, to takie Wesele, ale w mrocznym wydaniu. A tego mroku dodaje jeszcze smutna historia pozafilmowa; reżyser Marcin Wrona popełnił samobójstwo tuż po premierze Demona.
To też nie jest horror w tradycyjnym ujęciu, ale sporo dobrego znajdą tu dla siebie fani kina grozy spod znaku Hereditary i Midsommar. Jest w Demonie pewien rodzaj wizualnego transu, który może udzielić się widzom. A poza tym te sceny z opętaniem są świetnie zrealizowane. Nie będziecie się bać, ale wpadniecie w nieprzyjemny nastrój.
Diabeł (1972)
Przepraszamy, błąd – to jest najdziwniejszy film w zestawieniu. Wzbudził tak duże kontrowersje, że cenzura w latach 70. wrzuciła go do szafy, reżyser Andrzej Żuławski musiał wyemigrować, a Diabeł trafił do kin dopiero 16 lat później, kiedy ustrój powoli upadał. Akcja toczy się po III rozbiorze Polski, gdy tajemniczy mężczyzna, który okazuje się wcieleniem diabła, wręcza zamachowcowi brzytwę i każe rozprawić się ze złem. I właśnie pytania o genezę zła zadaje w swoim pełnometrażowym debiucie ten chyba najodważniejszy z polskich reżyserów. Obejrzyjcie, ale na własną odpowiedzialność. Prawdopodobnie większości z was nie siądzie, bo uznacie go za zbyt rozedrgany i histeryczny. Jest to natomiast kawał historii dziwnego kina made in Poland; znajomością Żuławskiego zaskoczycie polonistkę i nabijecie sobie trochę punktów do street credu na dowolnym humanistycznym kierunku studiów.
Oczywiście to nie są jedyne udane filmy grozy po polsku; mamy trochę słabsze, za to mocno intrygujące Lokis, Lubię nietoperze czy Wilczycę. No i jest cudowna Klątwa Doliny Węży, najlepszy z najgorszych polskich filmów ever, która zasługuje na osobny tekst.