To dla tych, którym nie wystarczają Fallout i The Last Of Us. Zwłaszcza że kino i seriale postapokaliptyczne mają piękne tradycje w popkulturze.
Artykuł pierwotnie ukazał się w maju 2024 roku
Co napędza opowiadanie o apokalipsie? Strach, że wydarzy się w rzeczywistości. Ta lista idealnie to odzwierciedla.
Filmowcy, a producenci to już w ogóle, idealnie czują, kiedy społeczeństwo czegoś się boi. Na powojennych lękach zbudowano niemal cały amerykański horror lat 50. Nie bez przyczyny także wtedy rozkwitło tanie filmowe science-fiction – ludzie dalej obawiali się niezidentyfikowanego zagrożenia, w końcu dobrze pamiętali, że jeszcze parę lat wcześniej bomby latały im nad głowami. Stąd wysyp wszystkich tych uroczych bzdur o dziwacznych przybyszach z kosmosu. Identyczny mechanizm zachodził przy produkcjach opowiadających o apokalipsie i tym, co może wydarzyć się po niej.
Jeśli przyjrzeć się tytułom z poniższego zestawienia, wyraźnie widać dwa przedziały czasowe. Pierwszy to lata 60., 70. i 80., okres Zimnej Wojny, napięć pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim i stałe podsycanie lęku przed tym, kto pierwszy zrzuci na kogo bomby atomowe. A drugi – XXI wiek i strach wywołany wejściem do cyfrowej rzeczywistości, którą, jak spekuluje się do dziś, możemy w pewnym momencie przestać ogarniać. I wychodzi na to, że lata 90. były najspokojniejszym okresem w historii popkultury. Ale my nie o tym.
Oto zestawienie 18 filmów i seriali postapo, które w najlepszym stylu zwizualizowały strachy świata przed tym, że zaraz będzie koniec. Jeśli znacie Fallout oraz The Last of Us i chcecie poznać inne produkcje z nurtu – możecie podarować sobie dwie ostatnia pozycje na liście. Przed wami część pierwsza, obejmująca filmy powstałe przed rokiem 2000.
„Planeta Małp” (1968)
Kiedy astronauci rozbijają się na nieznanej planecie, uświadamiają sobie, że znaleźli się w miejscu łudząco przypominającym Ziemię – z tą tylko różnicą, że tu rządy sprawują inteligentne małpy, a ludzie pełnią role niewolników. Jeden z pierwszych tak sugestywnych obrazów postapokalipsy w kinie masowym; pierwsze pół godziny, gdy astronauci tułają się po opustoszałej planecie, wprowadza w temat, który popkultura będzie wałkować przez dekady; poczucie pustki i bezradności w zetknięciu się z nowym światem. W tamtych czasach film Franklina J. Schaffnera wybijał się przed szereg znakomitą charakteryzacją (Oscar) i muzyką Jerry'ego Goldsmitha; niepokojąca ścieżka dźwiękowa w 2005 roku została w uznana przez Amerykański Instytut Filmowy za jeden z soundtracków wszech czasów. To w ogóle był świetny moment dla kina gatunkowego – nie dość, że 1968 był rokiem premiery 2001: Odysei kosmicznej Stanleya Kubricka, to jeszcze Planeta Małp i film, o którym zaraz.
„Noc żywych trupów” (1968)
Taniutki film o zombie (choć z ekranu ani razu nie pada to słowo) trochę niespodziewanie dla jego twórców stał się jednym z horrorów, które zmieniły kino. To nie jest tak, że przedtem nie kręcono filmów o nieumarłych. Ale tutaj inwazja zombie na dom, w którym schronili się przerażeni ludzie, ma rys niemal dokumentalny. Reżyser George A. Romero zrezygnował z ciągłego podkręcania napięcia, pokazując raczej stan beznadziei, w jaki wpadają skłóceni ze sobą bohaterowie, powoli rozumiejąc, że i tak staną się ofiarami zombie apokalipsy. Zresztą zombie odczytywano jako metaforę podzielonej, rozpadającej się Ameryki – nie bez znaczenia jest tu fakt, że Noc żywych trupów kręcono podczas wojny w Wietnamie. Klasyk home invasion i naprawdę ponury film, bez którego nie byłoby The Walking Dead, Resident Evil i innych podobnych.
„Chłopiec i jego pies” (1975)
Krótko – to tym filmem inspirowali się zarówno twórcy gry Fallout, jak i George Miller, reżyser Mad Maxa. Zarówno w warstwie wizualnej przy przedstawieniu świata po eksplozji atomowego grzyba, jak i potencjalnym zachowaniem tych, którzy przeżyli nuklearną zagładę. Nie jest lekko – tytułowi bohatowie, którzy potrafią się ze sobą porozumiewać (pies ma zdolności telepatyczne), przemierzają pustynię, trafiając na ludzkie skupiska. A tam wola przetrwania za wszelką cenę zniszczyła wszystkie inne podstawowe uczucia, z miłością na czele. W latach 70. Chłopiec i jego pies wywołali skandal swoją mizoginią; seksizmu było w nim tak wiele, że zainterweniował nawet autor książkowego pierwowzoru, Harland Ellison. Ciekawostka – tytułowego chłopca zagrał 26-letni wówczas Don Johnson. A akcja toczy się w roku... 2024, tuż po trwającej jedyne pięć dni wojnie nuklearnej.
seria „Mad Max” (1979-2015)
W tym zestawieniu znajdą się jeszcze inne filmy, będące częściami poszczególnych serii, ale tylko w tym przypadku zdecydowaliśmy się wyróżnić całą sagę. Wspaniałe jest to kino, które rozwija się z każdym kolejnym epizodem, choć dwa ostatnie dzieli 30 lat. Od surowego b-movie, przez retro-futurystyczne dramaty sensacyjne, po zupełnie osobne kino akcji, rozpięte pomiędzy niemal malarskim arthouse'em a napierdalanką z silnym, społecznym rysem. A przecież w tym roku do kin weszła Furiosa, o której Hideo Kojima, twórca serii Metal Gear, napisał na X, że to arcydzieło (nie do końca się z tym zgodziliśmy), a cała saga jest jego Biblią. Dlaczego jej autor George Miller nadal nie cieszy się należną mu estymą w świecie kina, nie tylko gatunkowego? Chyba chodzi o to, że pierwsze trzy Mad Maxy były postrzegane głównie jako klasyki kina B.
„Stalker” (1979)
Zdecydowanie najcięższa w odbiorze pozycja z tego zestawienia, bo Stalker to przede wszystkim kino filozoficzno-religijne. Tytułowy bohater wkracza do tajemniczej Zony, miejsca odgrodzonego od rzeczywistości, obszaru skażonego i grożącego śmiercią każdemu, kto się z nią zetknie. Po co? Niby znaleźć pewną cenną rzecz, ale najpewniej po to, żeby, wraz z podróżą, móc wejrzeć w głąb siebie, spotkać się z Bogiem, bo tylko w Zonie człowiek może na nowo odzyskać wiarę, nadszarpniętą przez otaczający ją świat. Wybitny radziecki film science-fiction, swego rodzaju all-star game: za kamerą bodaj najlepszy sowiecki twórca w historii, Andriej Tarkowski, a autorami literackiego pierwowzoru, Pikniku na skraju drogi, byli bracia Strugaccy, czołowe postacie literatury fantastycznej. Rzeczywistość dopisała do Stalkera smutną puentę: film kręcono na terenie współczesnej Estonii, blisko silnie zatrutej chemikaliami rzeki. Po kilku latach wielu członków ekipy, w tym reżyser, zmarli na raka – istnieje spore prawdopodobieństwo, że właśnie przez zbyt długie przebywanie w skażonej strefie.
„Ucieczka z Nowego Jorku” (1981)
Jeśli facet, który nakręcił ten film, zapowiedział, że po ataku na World Trade Center rzuca reżyserię, bo rzeczywistość prześcignęła fikcję, no to żyjemy w ciekawych czasach. Zwłaszcza, że fabuła Ucieczki z Nowego Jorku toczy się w podobnie owładniętym chaosem mieście. Air Force One ulega wypadkowi, prezydent staje się mimowolnym więźniem na wyspie Manhattan (zamienionej w ogromny areszt, z którego nie ma już wyjścia), a w międzyczasie trwają rozmowy pokojowe pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Chinami i Związkiem Radzieckim. Tylko jedna osoba może uratować głowę państwa – i jest nią kryminalista Snake Plissken. Reżyser John Carpenter powtórzył to, co stało się znakiem rozpoznawczym jego Halloween: powolne ujęcia, hipnotyczny klimat, nieustanna atmosfera grozy podbudowana syntezatorową muzyką, której zresztą jest współtwórcą. A przecież Ucieczka z Nowego Jorku była tak naprawdę komentarzem do społecznej sytuacji początku lat 80. Erą wszechobecnej przemocy na amerykańskich ulicach i moralnego zdegenerowania mundurowych, nagminnie nadużywających siły przy interwencjach. Taką dżunglą, gdzie jedynym prawem jest prawo silniejszego, jest właśnie carpenterowski Nowy Jork.
„Threads” (1984)
Najsmutniejszy film w tym zestawieniu. Skrajnie sugestywna wizja Anglii po wybuchu bomby atomowej, ale nie mówimy tu o żadnym futurystycznym sci-fi, ale rzeczywistości lat 80. Jak typowy Smith z Sheffield zareagowałby, gdyby w jego mieście wybuchł atom? Właśnie tak. Threads odziera z jakichkolwiek nadziei, odrzuca filmowość jako pewien rodzaj estetycznego romantyzmu. Tu jest tylko śmierć, lęk i rozpacz. Tak wygląda konfrontacja zwykłych, szarych ludzi z apokalipsą, w którą sami nie wierzyli dopóty, dopóki faktycznie się wydarzyła. Być może obecne czasy nie są najlepsze na tego typu seans. A może właśnie odwrotnie – żeby uświadomić sobie, jaką rzeczywistą czkawką może odbić się wymachiwanie atomową szabelką.
„Terminator” (1984)
Trzy dekady po premierze jedynki Stephen Hawking zapowiadał przejęcie władzy nad światem przez sztuczną inteligencję w ciągu stu lat - nie zapowiada się, żeby idée fixe Jamesa Camerona miało stracić na aktualności. Wielki wizjoner kina dorastał w cieniu kryzysu kubańskiego, co mogło mieć wpływ na to, że jako dorosły mężczyzna w gorączce ujrzał zarys futurystycznej sagi - tak, Terminator powstał, kiedy Cameron miał wysoką temperaturę. Robot w ciele Arnolda Schwarzeneggera przybywa z przyszłości, żeby zlikwidować matkę chłopca, mającego poprowadzić bunt przeciw maszynom? To brzmi jak zapowiedź Black Mirror, a przecież wydarzyło się w połowie lat 80.
„Matrix” (1999)
Wszystko, co w zasadzie powinniśmy napisać o tym filmie z perspektywy 2024 roku, zawiera się w tym tekście. Sprawdziliśmy jeszcze raz z okazji 25-lecia. To dalej jest wielkie, przełomowe kino. Może i nie najlepiej jest żyć w naszych czasach – ale za to dobrze, że wielu tu mogło żyć wtedy, kiedy to arcydzieło było normalnie grane w kinach.
Zobacz także:
50 najlepszych filmów w historii polskiego kina po 1989 roku (MIEJSCA 25-1)
Komentarze 0