Profetyczni futuryści. Oto pisarze science-fiction, których wypada znać (CZĘŚĆ 1)

Bezdyskusyjnie jeden z najważniejszych pisarzy sci-fi bez podziału na kategorie. Postmodernizm w pełnej krasie, a do tego dziwaczny, paranoidalny i pełen niuansów sposób opowiadania. Do najpopularniejszych dzieł Dicka należą m.in. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?, VALIS, Raport mniejszości, Ubik czy Trzy stygmaty Palmera Eldritcha. Twórca nie stronił od psychodelików i śmiało eksperymentował z różnymi substancjami psychoaktywnymi. Urojenia i wizje były zresztą częstym tematem książek Amerykanina. Zajmował się też głęboko filozoficznymi wątkami. Szczególnie traktującymi o ludzkiej egzystencji, o postępującym kapitalizmie, świecie rządzonym przez korporacje czy istocie życia.

Philip K. Dick został w pełni doceniony dopiero po śmierci. Pisarz zmarł przedwcześnie na udar mózgu. Jego ostatnie lata życia nie należały do przyjemnych. Dick cierpiał na schizofrenię paranoidalną, wydawało mu się, że jest nieustannie inwigilowany, a rząd chce się go pozbyć. Miewał przerażające sny, które popychały go zresztą do pisania kolejnych opowiadań. Najgłośniejszym z szeregu urojeń było utwierdzenie w przekonaniu, że Stanisław Lem jest komunistyczną propagandą. Uważał, że LEM to akronim, a za projektem stoi cały zespół pisarzy. I tak, Dick zgłosił to nawet do FBI.

Pomijając jednak kwestie trudnej i złożonej osobowości - amerykański pisarz był geniuszem sci-fi. Nie byłoby kinowych klasyków - Łowcy Androidów, Raportu mniejszości czy Scanner Darkly - bez fundamentów, jakie zbudował Dick. A poza bezpośrednimi adaptacjami, miał on przecież wpływ na całe pokolenie młodszych twórców.

Nie tylko uznany pisarz. Isaac Asimov był również profesorem biochemii. Twórca rosyjsko-żydowskiego pochodzenia zasłynął zbiorem opowiadań Fundacja, ale w trakcie swojego życia napisał kilkaset książek. Wspólnie z Arthurem C. Clarkiem i Robertem A. Heinleinem uważany za wielką trójkę science-fiction opartego na nauce. Zapomnijcie o dziwacznych rasach i rozwiązaniach prosto z komiksowego uniwersum. Tu na pierwszym miejscu znajdowała się logika. Asimov ukonstytuował termin robotyka i wyprzedzał swoje czasy w wielu aspektach. Nazywał się feministą, walczył o prawa mniejszości seksualnych i zwracał uwagę na problemy związane z klimatem czy przeludnieniem. Co tu dużo mówić, prawdziwy człowiek-orkiestra.

Nie powinni specjalnie dziwić, że Asimov gościł też na wielkim ekranie. W 2004 roku mogliśmy oglądać Ja, Robot z Willem Smithem oparty na jego twórczości. W drodze na streamingi jest serialowa wersja Fundacji. Za projekt odpowiedzialna będzie marka Apple TV+, a główne role zagrają Lee Pace i znany z Czarnobyla Jared Harris. Premiera we wrześniu tego roku. Nie musimy dodawać, że czekamy, jak źli?

W zestawieniu nie mogło zabraknąć tego nazwiska. Jeden z najważniejszych polskich twórców, którego status urósł wręcz do mitycznego. Mało komu udało się osiągnąć sukces na taką skalę. Podobnie jak Asimov czy Clarke, Lem zajmował się tzw. hard science-fiction. Podgatunkiem, w którym na froncie znajduje się nauka, a dopiero później zjawiska nadprzyrodzone. Jest na sali ktoś, kto nie słyszał o Solaris, Cyberiadzie i Księdze Robotów? No właśnie. Urodzony we Lwowie autor jest najczęściej tłumaczonym polskim pisarzem. Lem otarł się o literackiego Nobla, a jego dzieła wielokrotnie przekładano na ekran. Od Andrieja Tarkowskiego przez Ariego Folmana po Stevena Soderbergha.

Poza tym, Lemowi przypisuje się wiele futurologicznych zasług. Umiejętność przewidywania przyszłości i przypatrywanie się mechanizmom rządzącym społeczeństwem. Postać nieoceniona dla kultury kraju nad Wisłą. I jeden z ważniejszych pisarzy sci-fi w historii. Plus jest taki, że - w przeciwieństwie do niektórych powieści Dicka - próg wejścia w twórczość Lema jest stosunkowo niewielki. A jako że obchodzimy właśnie Rok Lema, okazja ku temu idealna.

Zaliczana do ścisłej czołówki gatunku, chociaż jej kompetencje wykraczały daleko poza fantastykę. Ursula Le Guin zasłynęła serią powieści fantasy o Ziemiomorzu oraz cyklem Hain. W skład tego drugiego wchodzą dziesiątki książek traktujących o alternatywnym świecie przyszłości. To tak w dużym uproszczeniu, bo Le Guin powołała do życia imponujące uniwersum. Za jej główne fascynacje uważa się antropologię i psychologię. Oba były nieodłącznymi elementami dorastania pisarki. Powód? Właśnie tym trudnili się jej rodzice.

Amerykańska twórczyni ma na swoim koncie wiele sukcesów. Zainspirowana filozofią wschodnich religii i postacią Carla Junga. Nieustannie przesuwała granice tradycyjnego sci-fi i wprowadzała innowacyjne wątki. Np. te związane z seksualnością i identyfikacją płciową. Le Guin jako jedna z pierwszy poruszyła temat androgynii. Pochylała się nad anarchią czy kolonializmem, podejmowała wątki katastrofy klimatycznej i przedstawiała pogłębione portrety psychologiczne bohaterów. Poza tym, ważną rolę odgrywały u niej technologia i biologia. Od genetycznych modyfikacji poprzez wariacje na temat płci po słynny ansibl, czyli wynalazek służący do natychmiastowej komunikacji. Pamiętajmy, że w dużej mierze mówimy o latach 60./70. ubiegłego wieku. Myślisz Le Guin, mówisz pionierstwo.

Kiedy pojawia się wątek afrofuturyzmu w literaturze, nie może w nim zabraknąć Octavii Butler. Podobnie, jak w przypadku Lema, Dicka czy Le Guin można śmiało stwierdzić, że Amerykanka przewidywała przyszłość. Poruszała tematy regularnie komentowane w ostatnich latach. Redefiniowała też pojęcie tradycyjnego science-fiction. Jej twórczość jest wymieniana obok Toni Morrison czy Jamesa Baldwina jako kluczowa dla kultury afroamerykańskiej. Butler notorycznie unikała wrzucania jej do szufladki z fantastyką. I słusznie. Pisarka poruszała kwestie inżynierii społecznej, feminizmu, różnorodności płciowej i powstawania zupełnie nowych, odmiennych komun. Od czego zacząć? Wild Seed, Kindred, Przypowieść o siewcy i serii Xenogenesis.

Jeśli gdzieś pojawia się nazwisko Gibsona to prawdopodobnie w kontekście cyberpunku. Twórca tego nurtu, który - nie tylko za sprawą gry CD Projekt RED czy japońskiego anime - święci spektakularne triumfy. Czy to w kinematografii, czy w gamingu, czy w literaturze i sztuce. Cyberpunk jest wszechobecny, a dziedzictwo amerykańskiego pisarza niepodważalne. Gibson inspirował się bitnikami - głównie Williamem Burroughsem - i ochoczo wplatał kontrkulturowość do swoich dzieł. Napakowanych sztuczną inteligencją, postępującą technologią i postmodernizmem. Nie byłoby Matriksa bez Neuromancera. Nie byłoby również tak ogromnej fascynacji cyberpunkiem bez trylogii Sprawl. Ale futuryzm i dystopijna wizja romansu ludzkości z AI to nie wszystkie podejmowane przez niego tematy. Pisarz rozprawiał się z późnym kapitalizmem czy ślepym konsumpcjonizmem. Co więcej, często zdarzało mu się przecinać ze światem sztuki i performansu. Mastermind jak Młody G.

Tekst sponsorowany.